De rechtbank oordeelde eind juli dat de gemeente Veenendaal in 2018 nooit onderzoek had mogen doen naar een groep mensen en personen zonder hun medeweten en het ook niet zomaar had mogen delen. D66, Lokaal Veenendaal GroenLinks/PvdA, SP en VVD hadden gevraagd om het vonnis van de rechtbank op de agenda van de commissie te zetten. Of de hele raad er later verder over praat is nog niet duidelijk. Tot nu toe zijn er geen moties ingediend.
Van de partijen die het commissiedebat aanvroegen vond dinsdag alleen de VVD de eerdere excuses van de burgemeester van Veenendaal afdoende. “Er zijn fouten gemaakt en voor de betrokkenen is dat vervelend. Daarom is het terecht dat de burgemeester excuses heeft gemaakt”, aldus de partij in een verklaring. “Tegelijkertijd vond het onderzoek plaats in een periode van grote maatschappelijke onrust. Er waren Syriëgangers uit Veenendaal, bepaalde moskeeën werden in de pers genoemd vanwege extreme ideeën en er waren concrete aanwijzingen voor radicalisering. Daar mag ook enig begrip voor zijn. De burgemeester heeft meermaals geprobeerd de band te herstellen met de betrokkenen en heeft daar wat ons betreft goed in gehandeld.”
Grondrechten geschonden
D66 stelde echter dat het verder gaat dan dat. De grondrechten van mede-Veenendalers zijn door de hele gemeenschap te onderzoeken, geschonden. De partij wilde geen oude koeien uit de sloot halen maar leren van gemaakte fouten. “Vooruitkijken begint met terugblikken. Duidelijkheid, zodat je kunt leren en dan afronden.” Volgens de partij had er, toen het rapport boven water kwam, al medewerking en excuses moeten zijn. “Want er was geen wederhoor gepleegd en er was geen toezicht op dit onderzoek.”
Lokaal Veenendaal vond dat een dergelijk breed onderzoek, omdat er paniek was in het land, geen reden was om de hele groep in kaart te brengen. “Want bij de meeste mensen die zijn onderzocht was er niks aan de hand. Je kunt je als witte man van middelbare leeftijd niet voorstellen hoe het is als je onterecht heimelijk bespied bent.”
Burgemeester Kats erkende de fouten, ook al waren ze niet onder zijn burgemeesterschap gemaakt. Er komt dan ook geen beroep tegen het vonnis. “Toen in 2021 het (bestaan van het) rapport naar buiten kwam (en uiteindelijk in 2024 een deels zwartgelakte versie naar de raad werd gestuurd, gevolgd door de publicatie van grotere delen van het stuk-red), was er niemand hier meer werkzaam die bij de oorspronkelijke opdrachtgeving aanwezig was. We hebben veel dus uit de tweede of derde hand moeten verzamelen en naar aanleiding van WOO-verzoeken kwam uiteindelijk meer naar buiten.”
Er volgde een schets van de schimmige gang van zaken rond zowel de inhoud van het rapport als de manier waarop het besluit om het te maken tot stand kwam. “Er lag geen formele opdracht van burgemeester, college of raad. Dit is kennelijk mondeling besloten achter een bureau. We hebben daar geen formele stukken over kunnen vinden. Er is vooraf wel overleg geweest, maar daar zijn geen aantekeningen van.”
Formeel excuus niet de enige actie
Volgens de burgemeester was de aanleiding om het rapport te maken wel duidelijk: concrete signalen van radicalisering in de gemeente. Die signalen kwamen ook uit de islamitische samenleving zelf. Volgens de burgemeester riep de NCTV (Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid) in die tijd gemeenten op om in kaart te brengen welke krachten er spelen. En dat heeft de gemeente Veenendaal dus gedaan. “De les die ik geleerd heeft is, dat je juridisch met zo’n onderzoek misschien denkt in je recht te staan, maar dat je mensen van vlees en bloed kunt raken. De groep voelde zich als geheel weggezet, terwijl er ets aan de hand was met een paar individuen.”
Kats kon ook melden dat het eerdere excuus over zowel het rapport als de gang van zaken niet zijn enige actie is om de banden te herstellen. Er loopt een aantal gesprekken met vooral de betrokken instellingen. “Als er mensen zijn die zich als persoon onheus bejegend voelen, wil ik daar graag mee in gesprek.”
